بورس و فرابورس چه تفاوتی دارند؟
به طور کلی به هر بازاری که در آن دارایی (به شکل اوراق) معامله شود، بورس گفته می‌شود. اما در ایران سازمانی داریم به نام «سازمان بورس و اوراق بهادار». وقتی از «بورس» حرف می‌زنیم باید حواس‌مان باشد که از بورس به طور کلی (به مفهوم بررسی انواع بازار پایه در فرابورس بازاری که در آن اوراق معامله می‌شود؛ مانند بورس نیویورک، بورس شانگهای، بورس ژاپن، بورس کالا و …) یا اینکه منظورمان همین «سازمان بورس و اوراق بهادار» ایران است.
سازمان بورس چیست؟
سازمان بورس و اوراق بهادار ایران موسسه‌ای غیردولتی است که در سال ۱۳۸۴ تاسیس شده است. پیش از سازمان بورس و اوراق بهادار، سازمان دیگری به نام «سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران» وظیفه ایجاد بستر برای معاملات اوراق بهادار در ایران را به عهده داشت. در سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی قانونی با عنوان «قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران» تصویب کرد که بر مبنای آن ۴ بورس تشکیل شد که در مجموع عملیات اجرایی بورس‌ها را به عهده گرفتند. این چهار بورس از این قرارند:
- بورس اوراق بهادار تهران
- فرابورس ایران
- بورس انرژی ایران
بر مبنای همین قانون، نظارت بر عملیات این بورس‌ها هم به عهده سازمان بورس و اوراق بهادار گذاشته شد.
نکته: همه این چهار شرکت سهامی عام هستند و سهام‌شان در بررسی انواع بازار پایه در فرابورس بورس عرضه شده است. هر کسی که کد بورسی داشته باشد و در بازار بورس فعالیت کند می‌تواند اگر دوست داشته باشد بخشی از سهام این شرکت‌ها را بخرد.
فرابورس چیست؟
اکنون که با ساختار بورس‌های ایران را خلاصه‌وار مرور کردیم، بحث «فرابورس» را هم می‌توانیم بهتر درک کنیم. «فرابورس ایران» شرکت مستقلی است که زیر نظر «سازمان بورس و اوراق بهادار» فعالیت می‌کند.
اما حالا که بورس داریم، چه دلیلی دارد که فرابورس هم داشته باشیم؟ نکته اینجاست که قوانین و نحوه فعالیت سازمان بورس به نحوی است که شرکتهای خاصی می‌توانند در آن عرضه شوند و بسیاری از شرکتهای کوچک و متوسط که شرایط حضور در بورس را ندارند، نمی‌توانند سهام‌شان را از طریق سازمان بورس عرضه کنند و از این طریق تامین مالی داشته باشند. دلیل وجودی فرابورس این است که همین خلاء را پر کند و به آن دسته از شرکت‌هایی که امکان حضور در بورس را ندارند، این فرصت را بدهد که سهام‌شان به شکل عمومی عرضه شود و سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بتوانند سهام این دسته از شرکت‌ها را خرید و فروش کنند.
آیا ممکن است سهام شرکتی از فرابورس به بورس منتقل شود؟
بله، این امکان وجود دارد. بعضی از شرکت‌ها که سهام‌شان در فرابورس عرضه شده است و معامله می‌شود، ممکن است به مرور زمان شرایط حضور در بورس را به دست بیاورند. سهام این شرکت‌ها پس از گذراندن مراحل قانونی از فرابورس به بورس منتقل می‌شود.
نکته: اگر سهام شرکتی از فرابورس به بورس منتقل شود، لازم نیست سهامداران آن کار خاصی انجام بدهند و آنها مانند قبل سهامداران شرکت خواهند بود.
بورس بهتر است یا فرابورس؟
تا اینجا دانستیم که بازارهای مالی گوناگونی وجود دارد که می‌شود در این بازارها انواع اوراق بهادار را خرید و فروخت. همچنین گفتیم که بورس و فرابورس در واقع دو بازار مالی مستقل از یکدیگرند که شرایط پذیرش شرکت‌ها در هر کدام از این بازارها متفاوت است.
به‌طور کلی پذیرش سهام شرکت‌ها در بورس سخت‌گیرانه‌تر از بورس است. در واقع در معنای عام، در فرابورس (که می‌توان آن را به‌نوعی «خارج از بورس» هم نامید) سهام شرکت‌هایی معامله می‌شود که روند انتشار اطلاعات‌شان منظم نیست یا سودآوری پایداری ندارند (البته ممکن است این وضعیت درمورد بعضی از شرکتهای فرابورسی تغییر کند و این شرکت‌ها مجوز حضور در بورس بررسی انواع بازار پایه در فرابورس را به دست بیاورند).
بورس و فرابورس چه تفاوتی دارند؟
خوب است این نکته‌ها را درمورد تفاوت بورس و فرابورس گوشه ذهن‌مان داشته باشیم:
- از آنجا که شرایط پذیرش سهام شرکت‌ها در فرابورس ساده‌تر است، مدتی هم که طول می‌کشد تا سهام شرکتی در فرابورس پذیرفته شود، معمولا کوتاه‌تر از مدت لازم برای پذیرش در بورس است.
- سهام شرکت‌هایی که در بورس معامله می‌شوند، استانداردهای لازم برای حضور در بورس را دارند و در نتیجه ریسک خریدشان در مقایسه با شرکتهای فرابورسی کمتر است.
- کارمزدی که معامله‌گران برای خرید و فروش نمادهای بورسی می‌پردازند، کمی بیشتر از کارمزد معامله در فرابورس است.
- سهام شرکتهای حاضر در بورس به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ بازار اول و بازار دوم. وقتی از «بازار اول بورس» یا «بازار دوم بورس» حرف می‌زنیم، در واقع منظورمان همین تقسیم‌بندی است.
- تقسیم‌بندی سهام و دیگر انواع اوراقی که در فرابورس معامله می‌شوند با تقسیم‌بندی بازارها در بورس متفاوت است. بازارهای فرابورس از این قرارند: بازار اول، بازار دوم، بازار سوم، بازار شرکتهای کوچک و متوسط (SME)، بازار دارایی فکری، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار پایه و بازار ابزار مشتقه.
- بورس مکانی فیزیکی (تالار بورس) دارد که معامله‌گران می‌توانند در آنجا حاضر شوند و معاملات‌شان را انجام بدهند، اما فرابورس چنین مکانی ندارد و تمام معاملاتش آنلاین انجام می‌گیرد.
نکته: وضعیت شفافیت مالی، روند انتشار اطلاعات و نظم برگزاری مجمامعِ شرکتهای فرابورسی یکسان نیست. به‌طور کلی مالی شرکتهای بازار اول فرابورس از نظر شفافیت مالی وضعیت نسبتا مناسب‌تری دارند، ولی مثلا شرکتهای بازار پایه اخبار فعالیت‌های شرکت و اطلاعات مربوط به صورت‌های مالی‌شان را منظم منتشر نمی‌کنند. به همین دلیل است که می‌شود گفت خرید سهام از بازار پایه با بالاترین ریسک همراه خواهد بود.
جدول مقایسه شرایط پذیرش سهام شرکت‌ها در بورس و فرابورس
همان‌طور که دیدیم شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازارهای مختلف بورس و فرابورس متفاوت است. برای اینکه مختصری از شرایط لازم برای حضور شرکت‌ها در بازارهای بورس و بازارهای اول و دوم فرابورس را مرور کرده باشیم، جدول زیر را ترتیب داده‌ایم:
موانع درونی و بیرونی توسعه بازار سرمایه
دنیای اقتصاد : بازار سهام درحالی با رونق قابل‌توجهی از ابتدای سال همراه شده و توانسته با ثبت بازدهی در حدود ۹۰درصدی از ابتدای فروردین‌ماه تا پایان روز گذشته، به‌عنوان برترین بازار سرمایه‌گذاری در سال ۹۸شناخته شود که همچنان با مشکلات متعددی همراه است. عواملی که سبب شده با وجود گذشت حدود ۶۰ سال از عمر بازار سرمایه ایران، همچنان توسعه واقعی در این بازار شکل نگیرد.
بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیری در ارزش بازار، شاخص کل، ارزش و حجم معاملات بوده است. این امر با ایجاد شفافیت بیشتر در بازار و همچنین معرفی ابزارهای مالی جدید در اوراق بدهی مانند صکوک اجاره، صکوک مرابحه و امثال آن، ابزار مشتق مانند قرارداد آتی سبد سهام، قراردادهای اختیار معامله تک سهم و اوراق اختیار فروش تبعی حاصل شده است. در این میان بررسی ترکیب بازارهای مالی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نشان می‌دهد با وجود رشد بورس و بازار سرمایه در سال‌های گذشته همچنان فرصت رشد زیادی در بازار سرمایه وجود دارد.
در همین راستا «دنیای اقتصاد» در گزارش‌های پیشین خود به دفعات درخصوص چالش‌های اقتصاد کلان و ریسک‌های تحمیل شده از سوی سیاست‌گذاران در بازار سرمایه اشاره کرده است. در واقع ریسک‌ها و چالش‌های مربوط به بازار سرمایه را از یکسو می‌توان در فهرست ریسک‌هایی دانست که از سوی محیط کلان اقتصادی به بازار سرمایه تحمیل می‌شوند. دسته دوم را نیز می‌توان مربوط به محیط درونی بازار سرمایه دانست. در همین راستا هفته‌نامه «تجارت فردا» در گفت‌وگو با یکی از کارشناسان بازار سرمایه به بررسی مشکلات ساختاری و زیربنایی بازار سرمایه پرداخته و عواملی که سبب شده تا توسعه این بازار با کندی همراه باشد را مورد بررسی قرار داده است. محمد گرجی‌آرا مهم‌ترین دلایل عدم توسعه بازار سرمایه در سال‌های اخیر را در دسته کلان بیرونی و درونی بورس دسته‌بندی کرده است. عدم دستیابی بورس به جایگاه واقعی در اقتصاد ایران و کوچک بودن بازار سهام در مقایسه با دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری را از جمله مسائل کلان خارجی تاثیرگذار بر بازار سرمایه می‌داند و معتقد است بورس حیاط خلوت آزمون و خطای مدیران شده است. قرار گرفتن بورس به‌عنوان آینه چالش‌های بررسی انواع بازار پایه در فرابورس کلان اقتصادی و همچنین نبود فرهنگ سهامداری و سرمایه‌گذاری از دیگر مواردی است که سبب توسعه واقعی بازار سهام شده است.
گرجی‌آرا عوامل هفت‌گانه‌ای از جمله عدم توسعه متوازن محیط سرمایه‌گذاری (ابزارها، بازارها و نهادهای بورسی)، ایجاد چرخه معیوب کمبود عمق معاملات و کمبود ابزارهای مالی، مشکلات هسته معاملات و تاخیر سایت TSETMC و پنل‌های معاملاتی آنلاین، معضلات ایجاد شده در بازار پایه فرابورس، محدودیت در تامین مالی خرد و نقش کانال‌های تلگرامی را از جمله موارد داخلی و تاثیرگذار در بازار سهام می‌داند.
بورس آینه اقتصاد ایران ؟
در تمام اقتصادهای کشورها، رابطه تنگاتنگی میان عملکرد شرکت‌ها (بنگاه‌ها یا اجزای اقتصاد خرد) و وضعیت کلی اقتصادی وجود دارد. در واقع، آنچه می‌تواند عوامل اقتصاد کلان نظیر نرخ تورم، رشد اقتصادی یا امثال آن را تحت‌تاثیر قرار دهد، عملکرد بنگاه‌های اقتصادی است و بالعکس، رفتار اجزای اقتصاد خرد کاملا از پارامترهای اقتصاد کلان تاثیر می‌پذیرند.
بر این اساس، بورس یا همان بازار سهام که تعداد زیادی از شرکتهای مهم اقتصادی را در خود جای داده است، می‌تواند آینه‌ای از عملکرد اقتصاد کلان کشور محسوب شود. به عبارت دقیق‌تر، هرگونه تغییر در عملکرد شرکتهای بورسی بر اقتصاد کلان نیز تاثیر می‌گذارد و در مقابل تغییرات فضای کلان اقتصادی نیز بر رفتار بنگاه‌های حاضر در بازار سهام اثرگذار هستند. البته در این میان اختلاف‌نظر بررسی انواع بازار پایه در فرابورس میان کارشناسان درخصوص نقش بورس به‌عنوان آینه اقتصادی وجود دارد.
به‌طوری‌که در این راستا محمد گرجی‌آرا، تحلیلگر بازار سرمایه با اشاره به اینکه شاید در متن‌های بین‌المللی یا متن‌های داخلی که توسط بسیاری از فعالان بازار نوشته می‌شود از بورس به‌عنوان آینه اقتصاد یا دماسنج اقتصاد یاد می‌شود ولی در عمل این‌گونه نیست، گفت: این باور نادقیق از ترجمه متن‌های بین‌المللی می‌آید که در کشورهای توسعه‌یافته نوشته شده است. در آنجا ارزش بازار کل بورس بعضا دو تا سه برابر GDP آن کشور بوده و تنوع بازار از کلیه صنایع است. در بورس ایران نزدیک به ۷۰ درصد بازار شرکتهای تولیدکننده کامودیتی یا شرکتهای سرمایه‌گذاری‌های مادر آنها هستند و عملا بورس ایران سایر بخش‌های اقتصادی ایران مانند خدمات، کشاورزی و. را به علت عدم تنوع در صنایع نمایندگی نمی‌کند.
وی در ادامه افزود: این امر باعث می‌شود که تنها بخشی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری که بیشتر مربوط به صنایع کامودیتی‌محور هستند در دسترس عموم فعالان بازار باشد و این امر جذابیت بورس را برای فعالان کاهش خواهد داد. وی در ادامه عنوان کرد: این در حالی است که متاسفانه بورس آینه تمام‌قد چالش‌های اقتصادی کلان مانند چالش افت سرمایه‌گذاری است. کلیه مسائلی که منجر به افت آمارهای شاخص خالص تشکیل سرمایه به ویژه در بخش صنعت در حوزه سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات و تجهیزات شده باعث شده شرکتهای بورسی نیز با این چالش دست‌به‌گریبان باشند.
جایگاه بورس در میان دیگر بازارهای رقیب
همان‌طور که عنوان شد بازار سهام توانست از ابتدای سال‌جاری با کسب بازدهی ۹۰درصدی به‌عنوان برترین بازار سرمایه‌گذاری شناخته شود. این در حالی است که دیگر بازارهای رقیب از جمله دلار و سکه تا چند وقت پیش با زیان مواجه بوده و چند روزی است که وارد محدوده مثبت شده‌اند. به‌طوری‌که بازدهی دلار از ابتدای سال‌جاری تاکنون به ۴درصد و سکه نیز با نوسان مثبت ۳۲/ ۰درصدی همراه شده است. ولی با وجود این، عملکرد مناسب و بازدهی قابل‌توجه، بازهم در مقایسه با دیگر بازارهای رقیب ناشناخته است.
در این راستا گرجی‌آرا عنوان کرد: شاید مقایسه بورس برای فعالان بازار با بازارهای رقیب چندان جالب نباشد اما واقعیت آن است که درحال‌حاضر بورس تهران نزدیک به هزار هزار میلیارد تومان ارزش روز بازار دارد. البته این ارزش روز همه‌اش قابل معامله در بورس نیست و سهام شناور آزاد بورس بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است که از این‌رو ارزش سهام شناور آزاد بورس حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود.
وی ادامه داد: این حجم از ارزش در مقایسه با بازارهای موازی مانند ملک تقریبا برابر ارزش معاملاتی بازار مسکن در یکی از خیابان‌های شمالی شهر تهران است که بسیار اندک است. به این علت که بورس هیچ‌گاه در اقتصاد ایران مقصد سرمایه‌های بزرگ و بلندمدت نبوده است. به گفته این تحلیلگر بازار سرمایه، این امر باعث می‌شود که از نگاه سیاست‌گذار، بورس عملا یک بازار دست‌چندم باشد که کسی به آن توجه نمی‌کند و هراز گاهی با بالا رفتن شاخص با آن عکس یادگاری می‌گیرند.
آزمون و خطای مدیران در بورس
درحالی به عقیده این کارشناس یکی دیگر از مواردی که مانع توسعه بازار سهام شده، نگاه سلیقه‌ای مدیران و سیاست‌گذاران و انجام آزمون‌های متعدد و سنجش خطا و موفقیت است که این امر سبب شده تا یک نگاه مداوم و یک سیاست‌گذاری کلان توسعه‌ای برای تعمیق بازار بورس بررسی انواع بازار پایه در فرابورس در مقایسه با اقتصاد ایران ایجاد نشود.
گرجی‌آرا با اظهار این مطلب که مدیران سازمان بورس هر کدام متناسب با سلیقه و توان فنی خود تحولاتی را خوب یا بد رقم زدند که برنامه بالادستی و یک سیاست کلان ادامه‌دار برای آن چندان به چشم نمی‌خورد، گفت: از دهه ۸۰ به مرور تحولات مدیریت در بورس به گونه‌ای شد که افرادی در راس کار قرار گرفتند که اولین تجربه‌های اجرایی خود را در سطح کلان بورس انجام دادند. به این ترتیب بورس محمل آزمون و خطای مدیران تازه‌کار اجرایی شد که متاسفانه با تغییرات دولت‌ها نیز تغییری در این وضعیت رخ نداد. حال از سوی دیگر متاسفانه هنوز بخشی از بدنه سیاست‌گذار سنتی اقتصادی ایران، بورس را محلی برای سفته‌بازی می‌دانند که ارزش افزوده اقتصادی ایجاد نمی‌کند و ایجاد و تشویق به ورود بورس را نیز هنوز برای توسعه اقتصادی مضر می‌دانند. در این راستا گرجی آرا معتقد است این امر در کنار برخی از شبهات برطرف‌شده فقهی نسبت به ماهیت بورس باعث شده است که طیف سیاست‌گذار محافظه‌کار، بورس را محلی لوکس بداند که عده‌ای سفته‌باز دور هم جمع شده‌اند و خود را نسبت به آنها مسوول نداند. وی در ادامه تاکید کرد: این موضوع سبب شده اگر هم سیاست‌های حمایتی و توسعه‌ای در رابطه با این بازار در کار باشد تنها روی کاغذ پیاده شوند و به مرحله اجرا نرسند.
توجه بیشتر به فرهنگ سهامداری
یکی از چالش‌های کلانی که بورس با آن مواجه است نبود فرهنگ سهامداری و سرمایه‌گذاری است. از نگاه عوام جامعه بورس یک جعبه سیاه است که با شانس یا اقبال (یا از نگاهی دیگر با تبانی و رانت) قیمت سهام شرکت‌ها بالا و پایین می‌رود و سهامداران خرد و عوام مجالی برای کسب بازدهی و سود ندارند. این نگاه نادقیق ناشی از عدم معرفی مناسب بورس به سرمایه‌گذاران است و آنها تصور دقیقی از وضعیت بازار ندارند.
در این راستا نیز گرجی‌آرا با اظهار این مطلب که به‌طور کلی به علت ضعف آموزش‌های اقتصادی، مدیریت مالی شخصی (Personal Finance) در سبد آموزش خانوار جایگاهی ندارد، گفت: پربیراه نیست که خانوارهای ایرانی تمایلی به ورود به بورس و سهامداری مداوم در بورس نداشته باشند و سهم سهام از سبد سرمایه‌گذاری بلندمدت خانوار به شدت اندک باشد. از سوی دیگر طبق گزارش منتشر شده از سوی «دنیای اقتصاد» تحت عنوان «کدخوانی جذاب نقدینگی به بورس» به بررسی آخرین وضعیت کدهای سهامداری پرداخته و عنوان داشته که تا نیمه نخست سال‌جاری تعداد کدهای سهامداری از مرز ۱۱میلیون کد فراتر رفته که در این میان گرجی‌آرا معتقد است معیار دقیق برای این سنجش، اطلاع از کدهای فعال است.
با وجود این، هیچ‌گاه تعداد کد فعال که به‌طور مداوم طی یک سال معامله می‌کنند، از سوی مراجع رسمی اعلام نشده است.
کمبود ابزارهای مالی
«دنیای‌اقتصاد» همواره در گزارش‌های خود تاکید داشته که برای دستیابی به بازار سرمایه‌ای مطلوب باید ابزارهای معاملاتی متنوعی راه‌اندازی کرد. ابزارهایی که نه‌تنها در زمان‌های صعودی بازار، بلکه در زمان نزول شاخص‌ها نیز بتوانند بازاری پویا و دوسویه را تشکیل داده و به این ترتیب به معیارهای یک بازار مناسب بین‌المللی دست یافت.
بسیاری از ابزارهای معاملاتی مانند مشتقات و فروش استقراضی (Short Sell) برای شکل‌گیری نیازمند بازارهای با عمق معاملات بالا هستند چراکه در صورت کم بودن عمق معاملات، امکان دستکاری قیمت‌ها (Market Manipulation) افزایش پیدا می‌کند و امکان دارد پیش از سررسید اعمال اختیارها ناشر آنها قیمت دارایی پایه را دستکاری کند. در این راستا گرجی‌آرا یکی از مشکلات خارجی بورس که توسعه این بازار را محدود کرده را نبود همین ابزارهای متنوع معاملاتی می‌داند و معتقد است: از طرف دیگر وجود ابزارهای متنوع در بورس موجب افزایش عمق معاملاتی بازار شده و هنگامی که افراد بتوانند با ابزارهای مذکور اقدام به مدیریت ریسک پرتفوی خود کنند، اقبال بیشتری به سرمایه‌گذاری در بورس نشان خواهند داد. وی ادامه داد: همچنین وجود بازارهای دوطرفه موجب می‌شود دستکاری قیمتی نیز کاهش یابد و احتمال شکل‌گیری حباب‌های قیمتی کمتر می‌شود. اما چون در بورس ایران عمق معاملات اندک است معمولا از ابزارهای جدید استقبال چندانی نمی‌شود و وجود این چرخه معیوب معمولا تعمیق بازار را نیز دچار چالش می‌کند.
اصلاح زیرساخت فناوری اطلاعات
مشکلات هسته معاملات و تاخیر سایت TSETMC و پنل‌های معاملاتی آنلاین در نشان دادن اطلاعات بازار و قیمت سهام شرکت‌ها هرچند یک موضوع تکراری شده ولی این مساله یکی دیگر از موانع توسعه بازار سرمایه است. در این راستا نیز گرجی‌آرا معتقد است: در ابتدا با سطحی خواندن مشکلات توسط مسوولان سعی در انکار این موضوع وجود داشت ولی در سال‌های اخیر توقف معاملات و شروع با تاخیر بازار به علت مشکلات هسته معاملاتی دیگر غیرقابل انکار شده است و مسوولان ذی‌ربط تنها به امیدواری برای برطرف شدن این مشکل تا ساعتی دیگر بسنده می‌کنند و به‌نظر می‌رسد برنامه‌ای برای برطرف کردن آن وجود ندارد.
محدودیت در تامین مالی خرد
در کشورهای توسعه‌یافته بخش عمده تامین مالی برای شرکتهای کوچک و متوسط و استارت‌آپ‌ها از طریق بورس انجام می‌شود. در واقع بخشی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که با پذیره‌نویسی ابتدا منابع مالی را برای این‌گونه فعالیت‌ها فراهم می‌کنند و سپس با عرضه اولیه سهام آنها در بازار پس از بلوغ آنها یا در دوره رشد منافع بسیاری را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کنند. در این راستا گرجی‌آرا با اظهار این مطلب که ساختار تامین مالی و دستورالعمل‌های انتشار اوراق و پذیرش در بورس در ایران بیشتر ناظر بر تامین مالی شرکتهای با دارایی‌های ثابت و بالغ است، گفت: اصطلاحا تامین مالی داخل ترازنامه بیشتر مدنظر بوده است. این امر باعث شده است که شرکتهای کوچک‌تر و استارت‌آپ‌ها عملا جایی برای تامین مالی در بورس نداشته باشند و سایر راهکارهای سنتی مدنظر قرار می‌گیرد. به گفته این کارشناس بازار سرمایه، چالش محدودیت منابع تامین مالی یکی از چالش‌های عمده‌ای است که اکوسیستم استارت‌آپی ایران را تهدید می‌کند و بورس می‌تواند نقش بسزایی در برطرف کردن این تهدید داشته باشد.
رشد ۱۰هزار واحدی شاخص بورس +نقشه
شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در پایان معاملات امروز با افزایش ۱۰ هزار و ۵۴۷ واحد همراه شد.
به گزارش مشرق ، بورس اوراق بهادار تهران بعد از بسته ۱۰بندی حمایتی سازمان بورس امروز هم در یک روند رو به رشد قرار گرفت، به گونه‌ای که شاخص کل در پایان معاملات با رشد ۱۰ هزار و ۵۴۷ واحد نسبت به روز قبل به رقم یک میلیون و ۲۸۰ هزار و ۳۸۰ واحد رسید.
همچنین شاخص کل با معیار هموزن با افزایش ۴ هزار و ۱۹۲ واحد به رقم ۳۶۵ هزار و ۹ واحد رسید. ارزش بازار در بورس تهران به بیش از ۴ میلیون و ۷۵۱ هزار میلیارد تومان رسید.
معامله‌گران امروز بیش از ۵.۲ میلیارد سهام حق‌تقدم و اوراق مالی در قالب ۲۴۶ هزار فقره معامله و به ارزش ۲ هزار و ۶۰۵ میلیارد تومان داد و ستد کردند.
امروز همه شاخص‌های بورس سبز شدند بگونه‌ای که شاخص کل و شاخص قیمت با معیار وزنی ـ ارزشی ۰.۸۴ درصد رشد کردند، این دو شاخص با معیار هموزن ۱.۱۸ درصد افزایش یافتند.
شاخص آزاد شناور ۰.۸۱ درصد رشد کرد، شاخص بازار اول بورس ۰.۹۲ درصد افزایش یافت و شاخص بازار دوم بورس ۰.۷۴ درصد افزایش یافت.
امروز نمادهای پتروشیمی خلیج‌فارس، فولاد مبارکه، سرمایه‌گذاری امید، شستا، پتروشیمی نوری، سرمایه‌گذاری غدیر و سرمایه‌گذاری بررسی انواع بازار پایه در فرابورس گروه توسعه ملی به ترتیب بیشترین اثر افزایشی در شاخص بورس را از خود به جای گذاشتند.
در فرابورس ایران هم امروز روند رو به رشد بود بگونه‌ای که شاخص کل در پایان معاملات با ۳۸ واحد افزایش نسبت به روز قبل به رقم ۱۷ هزار و ۳۷۱ واحد رسید.
ارزش بازار اول و و دوم فرابورس ایران به ۹۴۶ هزار میلیارد تومان رسید. ارزش بازار پایه فرابورس ۳۲۲ هزار میلیارد تومان شد. معامله‌گران امروز بیش از ۱.۸ میلیارد سهام حق‌تقدم و اوراق مالی در قالب ۱۶۵ هزار فقره معامله و به ارزش ۲ هزار و ۳۶۹ میلیارد تومان داد و ستد کردند.
امروز نمادهای بررسی انواع بازار پایه در فرابورس پتروشیمی تندگویان، پتروشیمی زاگرس، بهمن دیزل، صنعتی مینو، پویا زرکان آق‌دره و توسعه مالی مهرآیندگان به ترتیب بیشترین اثر افزایشی در شاخص فرابورس را داشتند و نماد بیمه پاسارگاد بیشترین اثر کاهشی در شاخص فرابورس را از خود به جای گذاشته است.
فرق بورس و فرابورس چیست؟
بورس و فرابورس هر دو زیر مجموعه‌ای از بازار سرمایه هستند، اما شرایط پذیرش شرکت‌ها در بورس سخت‌گیرانه‌تر از فرابورس است.
به گزارش ویکی پلاست به نقل از شهرآرانیوز، بازارهای مالی تشکیلات پیچیده‌ای هستند که ساختار اقتصادی و سازمانی خاص خود را دارند و نقش مهمی در قیمت‌گذاری بازار ایفا می‌کنند.
به‌طور گسترده، به هر بازاری که در آن معاملات اوراق بهادار صورت می‌گیرد، از جمله بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فارکس و بازار مشتقات، بازارهای مالی گفته می‌شود. بازارهای مالی برای عملکرد صحیح اقتصاد سرمایه‌داری بسیار حیاتی هستند.
امروزه بسیاری از بازارهای مالی در سراسر جهان (مانند بازارهای سهام) معاملات خود را از طریق بورس انجام می‌دهند.
بازار بورس چیست؟
بورس، بازاری است که قیمت‌گذاری و خرید و فروش کالا و اوراق بهادار در آن انجام می‌شود که در ایران به سه بخش اوراق بهادار، بورس کالا و بورس انرژی تقسیم می‌شوند.
به بورسی که در آن دارایی‌های مالی یا به عبارتی دارایی‌های کاغذی معامله می‌شود، بورس اوراق بهادار و به بورسی که در آن ثروت‌های واقعی یا محصولات فیزیکی خرید و فروش می‌شود، بورس کالا گفته می‌شود. بورس انرژی هم به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حاملهای انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالا‌های یادشده در آن وجود دارد.
البته مدل دیگری از بورس به اسم بورس ارز رایج است که هنوز در ایران این بورس راه نیافتاده است.
بازار فرابورس چیست؟
فرابورس مثل بورس بازاری است که در آن سهام شرکت‌ها خرید و فروش شده و براساس عرضه و تقاضا قیمت‌گذاری می‌شود. بازا فرابورس فرایند پذیرش و خرید و فروش در آن راحت‌تر است و شرکتهای کوچک هم می‌توانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند.
مهم‌ترین وظیفه فرابورس ایران، سامان‌دهی و هدایت بنگاه‌های اقتصادی برای تأمین مالی از طریق بازار سرمایه است؛ از این‌رو شرکت‌ها با احراز حداقل شرایط و در سریع‌ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را دارند و می‌توانند از تمام مزایای شرکتهای پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.
فرابورس موجب یکپارچه شدن و هدایت قسمتی از بازار سرمایه که زمینه ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند یا می‌خواهند سریع‌تر به بازار ورود پیدا کنند، شده است. راحت‌تر بودن شرایط پذیرش در این بازار سبب شده دوره زمانی پذیرش شرکت‌ها کاهش یابد.
همچنین سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر بر فعالیت‌های مالی و عملیاتی شرکتهای بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت کامل دارد.
فرابورس برای عرضه و نقل‌وانتقال اوراق بهادار، هفت بازار با نام‌های بازار یک، بازار دو، بازار سه (عرضه)، بازار ابزار نوین مالی، بازار پایه و بازار شرکتهای کوچک و متوسط دارد که در ایران بازار یک، دو و پایه رایج هستند.
اما تفاوت بورس و فرابورس در چیست؟
تقسیم‌بندی بازار:
بازار بورس به‌طور کلی به دو بازار اول و دوم تقسیم می‌شود. عملکرد این دو بازار به هم مرتبط است. به این صورت که اگر شرکتی در بازار اول عملکرد قابل قبولی نداشته باشد به بازار دوم منتقل خواهد شد و در مقابل اگر شرکتی در بازار دوم به خوبی عمل کند به بازار اول منتقل خواهد شد.
ضمن اینکه اگر شرکتی در بازار دوم چندان رضایت بخش عمل نکند از بازار اخراج می‌شود. بازار فرابورس ایران دارای ۵ بازار، اول، دوم، سوم، ابزارهای نوین مالی و پایه است. بنابراین اولین تفاوت بورس و فرابورس در تقسیم‌بندی و تعداد این دو بازار است.
فرایند پذیرش در بازار بورس و فرابورس:
شرایط پذیرش سهام در بازار بورس کمی دشوار است، بازار فرابورس با شرایط ساده‌تر تشکیل شده تا شرکتهای کوچک هم بتوانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند. در جدول زیر می‌توانید تفاوت بورس و فرابورس را در خصوص شرایط پذیرش به خوبی مشاهده کنید:
بورس اوراق بهادار مزایایی از قبیل شفافیت قیمت‌ها و کاهش ریسک را به همراه دارد، اما در بازار فرابورس به این علت که شرایط معاملات با نظر طرفین قرارداد تعیین می‌گردد، این مزایا به صورت کامل وجود ندارد.
دیگر تفاوت بورس و فرابورس، ساعات معامله‌ی این دو بازار است. بازار بورس از شنبه تا چهارشنبه از ساعت 9 صبح تا 12.30(به غیر از تعطیلات رسمی) فعالیت می‌کند، اما ساعات کار فرابورس از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردار است.
مزایای پذیرش شرکت‌ها در فرابورس:
سهولت پذیرش:
پذیرش و درج شرکتهای سهامی عام در فرابورس ایران نسبت به بورس شرایط کمتری نیاز دارد و این باعث شده تا دوره زمانی پذیرش شرکت‌ها به کمتر از یک ماه کاهش پیدا کند.
تأمین مالی:
شرکتهای پذیرفته شده در فرابورس این امکان را دارند تا از طریق فروش سهام خــود از مزایای تأمین مالی ارزان قیمت از طریق بازار سرمایه بهره ببرند. علاوه بر این امکان تأمین مالی از محل جذب سرمایه‌گذاران جدید و افزایش سرمایه را نیز دارا هستند.
معافیت مالیاتی:
شرکتهای پذیرفته شده در بازار فرابورس ایران از مزایای مالیاتی قابل توجهی برخوردار هستند. به این صورت که شرکت‌هایی که اقدام به عرضه سهام در فرابورس می‌کنند (به غیر از شرکتهای حاضر در بازار پایه) امکان برخورداری از معافیت مالیاتی تا 10 درصد درآمد خود را دارا هستند.
وثیقه‌گذاری سهام:
سهامداران شرکتهای پذیرش شده در بازار فرابورس می‌توانند از طریق وثیقه‌گذاری سهام شرکت خود، برای اخذ تسهیلات اقدام کنند. چراکه شبکه بانکی، سهام شرکتهای پذیرفته شده در فرابورس ایران را به‌عنوان دارایی قابل قبول جهت وثیقه‌گذاری برای دریافت تسهیلات بانکی بــه رسمیت می‌شناسد.
امکان انتشار اوراق بهادار در بازار ابزارهای نوین مالی:
شرکتهای پذیرش شده در فرابورس می‌توانند با ارائه مدارک لازم به سازمان بورس و اوراق بهادار منابع مالی طرح‌های موردنظر را (حداکثر تا 60 درصد سرمایه‌گذاری در طرح پروژه موضوع اوراق مشارکت) از طریق انتشار اوراق تأمین کنند.
امکان خروج از فرابورس:
اگر شرکتی تصمیم بگیرد به هر دلیلی از فرابورس خارج شود، در دستورالعمل پذیرش برای این موضوع راه‌حلی در نظر گرفته شده است که با گذراندن فرآیند مشخصی امکان خروج از این بازار و حتی تبدیل شرکت به شرکت سهامی خاص به‌سادگی امکان‌پذیر خواهد بود. ضمن اینکه شرکتهای حاضر در فرابورس ایران می‌توانند بسیار راحت‌تر به بازارهای دیگر انتقال پیدا کنند.
نبود حجم مبنا:
سهام مورد مبادله در بازارهای فرابورس ایران به دلیل نبود حجم مبنا با معاملات روان‌تر و نقد شوندگی بالاتری رو‌به‌رو هستند و عرضه و تقاضا برای این سهام به سرعت متعادل شده و معمولا صف خرید و فروش آنها برای مدت زیادی ادامه نمی‌یابد.
در نظر داشته باشید که سهام شرکتهای فرابورسی و بورسی با یک کد معاملاتی قابل خرید و فروش هستند. شما می‌توانید برای شروع انجام معامله، این کد را از کارگزاری‌های رسمی دریافت کنید.
بورس و فرابورس چه تفاوتی دارند؟
به طور کلی به هر بازاری که در آن دارایی (به شکل اوراق) معامله شود، بورس گفته می‌شود. اما در ایران سازمانی داریم به نام «سازمان بورس و اوراق بهادار». وقتی از «بورس» حرف می‌زنیم باید حواس‌مان باشد که از بورس به طور کلی (به مفهوم بازاری که در آن اوراق معامله می‌شود؛ مانند بورس نیویورک، بورس شانگهای، بورس ژاپن، بورس کالا و …) یا اینکه منظورمان همین «سازمان بورس و اوراق بهادار» ایران است.
سازمان بورس چیست؟
سازمان بورس و اوراق بهادار ایران موسسه‌ای غیردولتی است که در سال ۱۳۸۴ تاسیس شده است. پیش از سازمان بورس و اوراق بهادار، سازمان دیگری به نام «سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران» وظیفه ایجاد بستر برای معاملات اوراق بهادار در ایران را به عهده داشت. در سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی قانونی با عنوان «قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران» تصویب کرد که بر مبنای آن ۴ بورس تشکیل شد که در مجموع عملیات اجرایی بورس‌ها را به عهده گرفتند. این چهار بورس از این قرارند:
- بورس اوراق بهادار تهران
- فرابورس ایران
- بورس انرژی ایران
بر مبنای همین قانون، نظارت بر عملیات این بورس‌ها هم به عهده سازمان بورس و اوراق بهادار گذاشته شد.
نکته: همه این چهار شرکت سهامی عام هستند و سهام‌شان در بورس عرضه شده است. هر کسی که کد بورسی داشته باشد و در بازار بورس فعالیت کند می‌تواند اگر دوست داشته باشد بخشی از سهام این شرکت‌ها را بخرد.
فرابورس چیست؟
اکنون که با ساختار بورس‌های ایران را خلاصه‌وار مرور کردیم، بحث «فرابورس» را هم می‌توانیم بهتر درک کنیم. «فرابورس ایران» شرکت مستقلی است که زیر نظر «سازمان بورس و اوراق بهادار» فعالیت می‌کند.
اما حالا که بورس داریم، چه دلیلی دارد که فرابورس هم داشته باشیم؟ نکته اینجاست که قوانین و نحوه فعالیت سازمان بورس به نحوی است که شرکتهای خاصی می‌توانند در آن عرضه شوند و بسیاری از شرکتهای کوچک و متوسط که شرایط حضور در بورس را ندارند، نمی‌توانند سهام‌شان را از طریق سازمان بورس عرضه کنند و از این طریق تامین مالی داشته باشند. دلیل وجودی فرابورس این است که همین خلاء را پر کند و به آن دسته از شرکت‌هایی که امکان حضور در بورس را ندارند، این فرصت را بدهد که سهام‌شان به شکل عمومی عرضه شود و سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بتوانند سهام این دسته از شرکت‌ها را خرید و فروش کنند.
آیا ممکن است سهام شرکتی از فرابورس به بورس منتقل شود؟
بله، این امکان وجود دارد. بعضی از شرکت‌ها که سهام‌شان در فرابورس عرضه شده است و معامله می‌شود، ممکن است به مرور زمان شرایط حضور در بورس را به دست بیاورند. سهام این شرکت‌ها پس از گذراندن مراحل قانونی از فرابورس به بورس منتقل می‌شود.
نکته: اگر سهام شرکتی از فرابورس به بورس منتقل شود، لازم نیست سهامداران آن کار خاصی انجام بدهند و آنها مانند قبل سهامداران شرکت خواهند بود.
بورس بهتر است یا فرابورس؟
تا اینجا دانستیم که بازارهای مالی گوناگونی وجود دارد که می‌شود در این بازارها انواع اوراق بهادار را خرید و فروخت. همچنین گفتیم که بورس و فرابورس در واقع دو بازار مالی مستقل از یکدیگرند که شرایط پذیرش شرکت‌ها در هر کدام از این بازارها متفاوت است.
به‌طور کلی پذیرش سهام شرکت‌ها در بورس سخت‌گیرانه‌تر از بورس است. در واقع در معنای عام، در فرابورس (که می‌توان آن را به‌نوعی «خارج از بورس» هم نامید) سهام شرکت‌هایی معامله می‌شود که روند انتشار اطلاعات‌شان منظم نیست یا سودآوری پایداری ندارند (البته ممکن است این وضعیت درمورد بعضی از شرکتهای فرابورسی تغییر کند و این شرکت‌ها مجوز حضور در بورس را به دست بیاورند).
بورس و فرابورس چه تفاوتی دارند؟
خوب است این نکته‌ها را درمورد تفاوت بورس و فرابورس گوشه ذهن‌مان داشته باشیم:
- از آنجا که شرایط پذیرش سهام شرکت‌ها در فرابورس ساده‌تر است، مدتی هم که طول می‌کشد تا سهام شرکتی در فرابورس پذیرفته شود، معمولا کوتاه‌تر از مدت لازم برای پذیرش در بورس است.
- سهام شرکت‌هایی که در بورس معامله می‌شوند، استانداردهای لازم برای حضور در بورس را دارند و در نتیجه ریسک خریدشان در مقایسه با شرکتهای فرابورسی کمتر است.
- کارمزدی که معامله‌گران برای خرید و فروش نمادهای بورسی می‌پردازند، کمی بیشتر از کارمزد معامله در فرابورس است.
- سهام شرکتهای حاضر در بورس به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ بازار اول و بازار دوم. وقتی از «بازار اول بورس» یا «بازار دوم بورس» حرف می‌زنیم، در واقع منظورمان همین تقسیم‌بندی است.
- تقسیم‌بندی سهام و دیگر انواع اوراقی که در فرابورس معامله می‌شوند با تقسیم‌بندی بازارها در بورس متفاوت است. بازارهای فرابورس از این قرارند: بازار اول، بازار دوم، بازار سوم، بازار شرکتهای کوچک و متوسط (SME)، بازار دارایی فکری، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار پایه و بازار ابزار مشتقه.
- بورس مکانی فیزیکی (تالار بورس) دارد که معامله‌گران می‌توانند در آنجا حاضر شوند و معاملات‌شان را انجام بدهند، اما فرابورس چنین مکانی ندارد و تمام معاملاتش آنلاین انجام می‌گیرد.
نکته: وضعیت شفافیت مالی، روند انتشار اطلاعات و نظم برگزاری مجمامعِ شرکتهای فرابورسی یکسان نیست. به‌طور کلی مالی شرکتهای بازار اول فرابورس از نظر شفافیت مالی وضعیت نسبتا مناسب‌تری دارند، ولی مثلا شرکتهای بازار پایه اخبار فعالیت‌های شرکت و اطلاعات مربوط به صورت‌های مالی‌شان را منظم منتشر نمی‌کنند. به همین دلیل است که می‌شود گفت خرید سهام از بازار پایه با بالاترین ریسک همراه خواهد بود.
جدول مقایسه شرایط پذیرش سهام شرکت‌ها در بورس و فرابورس
همان‌طور که دیدیم شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازارهای مختلف بورس و فرابورس متفاوت است. برای اینکه مختصری از شرایط لازم برای حضور شرکت‌ها در بازارهای بورس و بازارهای اول و دوم فرابورس را مرور کرده باشیم، جدول زیر را ترتیب داده‌ایم:
دیدگاه شما