استخر نقدینگی در AMM چیست؟

استخر نقدینگی (Liquidity Pool) چیست؟ مزایا و معایب آن

اگر این روزها با دنیای کریپتوکارنسی و ارز دیجیتال سروکار دارید، احتمالاً عبارت «استخر نقدینگی» یا «استخر لیکوئیدیتی» (liquidity pool) را شنیده‌اید.

از آنجا که این موضوع جزء تکنولوژی‌های جدید حوزه ارز دیجیتال است، شاید هنوز برای شما نیز جای سؤال باشد که این تکنولوژی چیست و چگونه کار می‌کند. برای فهم راحت و سریع این موضوع خواندن این مقاله را از دست ندهید و همراه ما باشید.

استخر نقدینگی چیست؟

استخرهای نقدینگی یکی از مهم‌ترین تکنولوژی‌های اکوسیستم فعلی دیفای (DeFi) یا سیستم مالی غیرمتمرکز هستند.

این تکنولوژی یکی از بخش‌های اساسی بازارساز خودکار (AMM)، ییلد فارمینگ یا کشت سود (Yield Farming)، دارایی‌های مصنوعی، بازی‌های مبتنی بر بلاکچین و بیمه درون زنجیره‌ای را نیز شامل می‌شود؛ به عبارت ساده‌تر استخر نقدینگی استخری از توکن‌های قفل‌شده در یک قرارداد هوشمند است که درواقع نوعی برنامه خودبه‌خود و قابل اجرا محسوب شده و براساس قرارداد بین فروشنده و خریدار اجرا می‌شود.

استخر نقدینگی چگونه کار می‌کند؟

بهترین استخر نقدینگی با اجرای بازارساز خودکار (AMM)، مهم‌ترین بخش صرافی‌های غیرمتمرکز یا DEX (decentralized exchanges) را شکل می‌دهد.

AMM یا بازار ساز خودکار سیستمی است که در آن سرمایه‌گذاران یا تهیه‌کنندگان نقدینگی (liquidity providers – LPs)، ارزش برابری از استیبل کوین‌ها (stablecoin) مانند اتریوم (ETH) یا یو اس دی سی (USDC) را وارد یک استخر می‌کنند.

به‌کمک این روش افراد می‌توانند یک استیبل کوین را با مبادله همان ارزش اتریوم برای یو اس دی سی با استیبل کوین دیگری خرید و فروش کنند؛ به عبارتی دیگر، تهیه‌کنندگان نقدینگی به خریداران و فروشندگان صرافی‌های غیرمتمرکز توکن‌هایی ارائه می‌دهند که در همان بلاک چین به‌راحتی قابل مبادله هستند.

علاوه‌بر این وجود تأمین‌کنندگان نقدینگی در فضایی که فروشنده‌ای برای شروع معامله وجود ندارد، ضروری است؛ به بیان دیگر گاهی پیش می‌آید که شما بخواهید کوین‌های خاصی که هیچ‌کس قصد فروش آن‌ها را ندارد، بخرید. در اینجا تهیه‌کنندگان نقدینگی در نقش فروشنده حاضر می‌شوند و به شما کمک می‌کنند.

چگونه تأمین‌کنندگان نقدینگی پول به دست می‌آورند؟

این تأمین‌کنندگان در ازای افزودن توکن به یک استخر، سودهایی را دریافت می‌کنند که حاصل هزینه‌های معاملاتی از مبادلات صورت‌گرفته در استخرهاست. جالب است بدانید به این کار استخراج نقدینگی یا liquidity mining گفته می‌شود.

تأمین‌کنندگان نقدینگی از طریق معاملات در استخرهای نقدینگی سالانه بین ۲ تا ۵۰ درصد سود کسب می‌کنند. برخی از آن‌ها همیشه در حال جابه‌جاکردن ارزهای دیجیتال‌ خود بین پلتفرم‌های مختلف لندینگ و وام‌دهی هستند تا درآمدشان را افزایش دهند.

این کار تحت عنوان Yield Farming یا کشت سود شناخته می‌شود که در آن yield همان سودی است که تریدرها از طریق نگهداری ارز دیجیتال به دست می‌آورند.

انواع استخر نقدینگی

در ادامه سه مدل از بهترین استخر نقدینگی را معرفی خواهیم کرد:

• استخر نقدینگی پنکیک سواپ
• استخر نقدینگی کوینکس
• استخر نقدینگی یونی سواپ

امتیازات استخر نقدینگی

کشت سود یا ییلد فارمینگ که در پاراگراف قبل به آن اشاره شد، یکی از مزایای این استخرهاست.

یکی دیگر از این مزایا، نظارت بر جریان استخر نقدینگی است که در آن تریدرها می‌توانند هزینه‌های معاملاتی ناشی از مبادلات استخرها را کاهش یا افزایش دهند و حتی هر زمان که بخواهند پروتکل مربوط به آن‌ها را تغییر دهند.

همچنین در برخی موارد شرکت‌ها و سازمان‌ها از استخرهای مربوط به استارتاپ‌ها استفاده می‌کنند تا از بودجه خود در برابر ریسک‌های احتمالی محافظت کنند.

چالش‌ها و معایب استخر نقدینگی

یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که درباره استخرها با آن مواجه می‌شویم، ضرر ناپایدار یا Impermanent loss است.

درواقع ضرر ناپایدار به ضررهای موقت توکن‌ها اطلاق می‌شود. این چالش در اثر اتفاقاتی مانند نوسان قیمت و هک‌شدن رخ می‌دهد؛ برای مثال درباره استخر نقدینگی بیتکوین (BTC) یا تتر (USDT)، اگر قیمت بیتکوین تا ۲۰ درصد کاهش پیدا کند، به‌دنبال آن تأمین‌کنندگان نقدینگی سود کمتری دریافت خواهند کرد؛ چراکه آن‌ها ۲۰ درصد از هر استیبل کوینی را که در آن استخر سپرده‌گذاری کرده بودند، از دست می‌دهند؛ بنابراین این توکن‌ها دیگر ارزشی به اندازه ارزش اولیه خود ندارند که این مورد جز ضرر ناپایدار نتیجه‌ای برای آن‌ها نخواهد داشت.

یکی دیگر از این چالش‌ها، مشکلات مربوط به قراردادهای هوشمند مانند هک‌شدن یا باگ‌هاست؛ برای مثال اگر سرقتی در این حوزه اتفاق بیفتد، هیچ مرجع قانونی برای پیگیری شما وجود ندارد.

در این پرونده شما تنها با توسعه‌دهندگان نابلدی روبه‌رو هستید که احتمالاً قرارداد هوشمند مطمئنی را تنظیم نکرده‌اند. گاهی این افراد فراموش می‌کنند استخر نقدینگی را در برابر حملات و هک‌شدن محافظت کنند و همین موضوع زمینه آسیب‌پذیربودن یک استخر و نفوذ هکرها به آن را به‌راحتی فراهم می‌کند.

قفل‌کردن یک liquidity pool باید یکی از الزامات هر استارتاپی باشد تا بتواند برای خود اعتبار بسازد.

امنیت استخر نشان می‌دهد سازمان شما از سیستمی محافظتی‌ برخوردار است که از خالی‌شدن استخر و وقوع راگ پول Rug Pull (یکی از انواع این کلاه‌برداری در دنیای ارز دیجیتال) پیشگیری می‌کند؛ به همین دلیل توصیه می‌شود استارتاپ‌ها هنگام خرید توکن یا عرضه اولیه سکه (ICO) یا عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز (IDO) با توسعه‌دهندگان مطمئن همکاری و مشارکت داشته باشند.

چگونه نقدینگی بر قیمت یک توکن اثر می‌گذارد؟

استخرهای نقدینگی رابطه مستقیمی با قیمت‌های معاملات و حجم آن‌ها دارند؛ بنابراین آن‌ها علاوه بر حجم مبادلات بر قیمت توکن‌ها نیز تأثیر می‌گذارند. توکن‌هایی که نقدینگی بیشتری دارند، حجم مبادلات بیشتر و نوسان کمتری را به خود اختصاص می‌دهند؛ درحالی‌که توکن‌های با نقدینگی پایین و بدون نقدینگی، نوسان قیمت بیشتری نیز دارند.

نتیجه‌گیری

نکته‌ای که نباید از آن غافل شد، این است که پلتفرم‌های مربوط به دیفای یا سیستم مالی غیرمتمرکز روز‌به‌روز در حال گسترش هستند؛ بنابراین «استخر نقدینگی» نیز به‌زودی بخشی از زندگی روزمره استارتاپ‌ها و تریدرها خواهد شد.

در این مقاله سعی کردیم به موضوع liquidity pool، مزایا، معایب، نحوه کارکرد و مباحث مربوط به آن بپردازیم. با وجود این اگر همچنان سؤالی درباره سیستم مالی غیرمتمرکز و استخر نقدینگی دارید، حتماً آن را در قسمت دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید تا کارشناسان ما در اسرع وقت به آن پاسخ دهند.

پرسش‌های متداول

• استخر نقدینگی مناسب سرمایه‌گذاری برای چه افرادی است؟

افرادی که قصد سرمایه‌گذاری در استخرهای نقدینگی را دارند، باید بتوانند به‌طور همیشگی وضعیت قیمت‌ها را رصد و تحلیل کنند تا متحمل ضرر نشوند.

• بزرگ‌ترین نقص استخرهای نقدینگی چیست؟

بزرگ‌ترین ریسک برای تأمین‌کنندگان نقدینگی، ضرر ناپایدار بوده که به معنای افت ارزش ناگهانی یک توکن است.

استخر لیکوییدیتی چیست و‌ چگونه کار می‌کند؟

استخر لیکوییدیتی یا به اصطلاح استخر نقدینگی، مجموعه‌ای از توکن‌ ها(تفاوت توکن و کوین چیست ؟) هستند که در قراردادهای هوشمند قفل می‌شوند. این استخر‌های توکن‌ها برای تسهیل مبادلات رمزارزهای دیجیتال و تامین نقدینگی در بسیاری از صرافی‌های غیرمتمرکز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

استخر لیکوییدیتی چیست؟

استخرهای نقدینگی یا لیکوییدیتی برای استارت ‌آپ‌ هایی که پیشنهادات اولیه DEX (IDO) را در صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) دریافت می کنند یا تریدرهای ارزهای دیجیتال، ضروری استخر نقدینگی در AMM چیست؟ هستند. استخرهای لیکوییدیتی در واقع مکان‌های مجازی هستند که در آن‌ها معاملات انجام می‌ شود و شرکت‌ ها کسب درآمد می ‌کنند.

به طور کلی استخر‌ لیکوییدیتی به مجموعه‌ای از وجوه یا توکن‌ها گفته می‌شود که در یک قرارداد هوشمند قفل شده ‌ و یک برنامه بر اساس توافقات خریدار و فروشنده اجرا می‌کند. این استخر با ارائه نقدینگی به کاربران، معاملات ارزهای دیجیتال را امکان پذیر می‌کند.

نقدینگی به سهولت مبادله یک توکن با دیگری اشاره دارد که با توجه به میزان مبادله رمزارزهای دیجیتال امروزه برای پلتفرم مالی غیرمتمرکز (DeFi) ضروری است.

استخرهای لیکوییدیتی چگونه کار می‌کنند؟

استخرهای لیکوییدیتی (نقدینگی) با استفاده از سیستم بازارساز خودکار (AMM) ، پایه اصلی DEX را تشکیل می دهند. همانطور که گفتیم لیکوییدیتی پول یا استخر نقدینگی‌ مجموعه ای از وجوه است که توسط ارائه دهندگان نقدینگی به یک قرارداد هوشمند سپرده می شود، اما سوال اصلی این است که این استخرها چگونه کار می‌کنند؟

یک استخر لیکوییدیتی از 2 ارز دیجیتال یا توکن تشکیل شده است. استخرها بازارهای مختلفی را برای یک جفت توکن ایجاد می کنند. ایجاد کننده هر استخر جدید قیمت شروع آن دارایی را تعیین می کند. اما اگر این قیمت برای استخر مطابق با بازار جهانی ارزهای دیجیتال نباشد، ارائه‌ دهنده نقدینگی می‌تواند سرمایه خود را از دست بدهد. حفظ توکن ها در راستای قیمت های بازار، زیرا ارائه دهندگان بیشتر وجوهی را به استخر اضافه می کنند.

از آنجایی که استخر نقدینگی سوآپ توکن ها را تسهیل می کند، قیمت توکن ها بر اساس یک الگوریتم قیمت گذاری تنظیم می شود. هر مجموعه استخر لیکوییدیتی (نقدینگی) ممکن است از الگوریتم خاص خود برای محاسبه ارزش استفاده کند. این الگوریتم تضمین می‌کند که استخر بدون توجه به اندازه یک معامله، همیشه نقدینگی دارد که اینها اغلب بازارسازان خودکار (AMM) نامیده می شوند.

به طور معمول نسبت توکن بر قیمت در استخرهای لیکوییدیتی حاکم است. به عنوان مثال، در یک استخر DAI/ETH، اگر شخصی DAI را بخرد، حجم ETH افزایش می‌یابد که باعث افزایش قیمت DAI و کاهش قیمت ETH می‌شود. کل تغییر قیمت بر اساس میزان خرید و میزان تغییر استخر متفاوت خواهد بود. معمولاً استخرهای لیکوییدتی بزرگتر نوسانات کمتری را تجربه می کنند زیرا برای ایجاد تغییرات، نیاز به معاملات و خریدهای بسیار بزرگ دارند. ارائه دهندگان نقدینگی نیز از کارمزد تراکنش خرید و فروش کاربران، از استخر لیکوییدیتی کسب درآمد می کنند. این کارمزدهای تراکنش به استخر باز می گردد تا ارزش توکن ها را بیشتر کند و به رشد استخر کمک کند.

آیا استخر لیکوییدیتی پول‌ها سودآور هستند؟

شرکت در استخرهای نقدینگی می تواند سودآور باشد. کاربرانی که وجوهی را در یک استخر نقدینگی قرار می دهند، از کارمزد معاملات بر اساس درصد استخر نقدینگی که دارند، کسب درامد می کنند.

استخرهای لیکوییدیتی چگونه کسب درامد می کنند؟

هنگامی که یک سرمایه گذار نقدینگی را به یک استخر عرضه می کند، آن فرد با اجازه دادن به دیگران برای استفاده از آن نقدینگی برای معاملات، درآمد کسب می کند و سرمایه گذار تامین کننده نقدینگی درصدی از هر معامله را به دست می آورد.

استخرهای لیکوییدیتی چگونه بر قیمت توکن‌ها تأثیر می گذارند؟

استخرهای نقدینگی یا لیکوییدیتی پول‌ها ارتباط مستقیمی با قیمت ارزهای دیجیتال و حجم آنها دارند، بنابراین بر قیمت توکن ها و همچنین حجم معاملات تأثیر می گذارند. توکن‌هایی که نقدینگی بالاتری دارند، حجم معاملات بالاتر و نوسانات کمتری دارند، در حالی که توکن‌های با نقدینگی کم یا بدون نقدینگی، نوسان بیشتری دارند.

مزایای استخر لیکوییدیتی

• استخرهای لیکوییدیتی اطمینان حاصل می کنند که نقدینگی کافی برای برآورده کردن پروتکل های DeFi وجود دارد.
• همه افراد می توانند نقدینگی این استخرها را تامین کنند.
• امکان کسب درامد برای همه افراد را فراهم می کند.
• کسب یک توکن حاکمیتی می تواند حق رای برای نظارت بر تصمیم گیری در مورد استخر را فراهم کند.
• کاربران امکان کنترل دارایی های دیجیتال خود را دارند.

چرا استخرهای لیکوییدتی مهم هستند؟

AMMها از استخرهای نقدینگی برای تسهیل معاملات در DEXها استفاده کرده و در عین حال مشوق هایی را برای ارائه دهندگان نقدینگی برای تعهد دارایی های خود به استخرهای نقدینگی ارائه می کنند. توکن های ارائه شده توسط ارائه دهندگان نقدینگی نیاز به واسطه های شخص ثالث را از بین می برد و دارایی‌های دیجیتال بیشتر در یک استخر لیکوییدیتی به وضوح نشان دهنده توانایی استخر برای ارائه نقدینگی بهتر است که در نتیجه می‌توان گفت، استخرهای نقدینگی یا لیکوییدیتی پول‌ها می‌توانند مبادله رمز ارزها را در صرافی‌های غیرمتمرکز را تسهیل کنند.

بهترین استخر لیکوییدیتی 2022

از آنجایی که استخرهای نقدینگی جایگزین اثبات شده‌ای برای مدل های سنتی بازار مبتنی بر AMM هستند، در بسیاری از زمینه ها کاربرد پیدا دارند. در ادامه به معرفی برخی از مهمترین و بهترین لیکوییدیتی پول‌های ۲۰۲۲ می‌پردازیم.

؛ یکی از بهترین‌ها در فهرست استخرهای نقدینگی با توجه به حجم معاملات آن است. Uniswap دارای مزیت رقابتی است که یک صرافی منبع باز را راه اندازی می کند. صرافی منبع باز می تواند به هر فردی در راه اندازی استخرهای نقدینگی جدید برای هر توکن بدون هیچ کارمزدی کمک کند. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم Uniswap به عنوان یکی از بهترین استخرهای نقدینگی کارمزد مبادله 0.3 درصدی آن است.

• Blancer؛ این استخر نقدینگی مبتنی بر اتریوم است و همچنین به عنوان مدیر پورتفولیوی غیرحضوری و حسگر قیمت عمل می کند. کاربران در این استخر از انعطاف پذیری سفارشی کردن استخرها در کنار کسب کارمزد معاملاتی با کم کردن یا اضافه کردن نقدینگی لذت می برند. این استخر نقدینگی از ادغام استخرهای خصوصی، هوشمند یا اشتراکی پشتیبانی می کند. صاحبان استخر نقدینگی تنها می توانند اختیار کامل برای ارائه نقدینگی و تنظیم پارامترها در کنار ایجاد تغییرات در استخر خصوصی داشته باشند.

• Bancor ؛ Bancor یکی از بهترین استخر لیکوییدیتی در سال 2022 است که بر اساس اتریوم است. این پلتفرم از روش های الگوریتمی بازارسازی با توکن های هوشمند استفاده می کند و نقدینگی را در کنار قیمت گذاری دقیق ارائه می دهد. Bancor یک نسبت ثابت را بین توکن استخر نقدینگی در AMM چیست؟ های مختلف متصل در کنار اعمال تغییرات در عرضه توکن ها حفظ می کند. استخر نقدینگی Bancor Relay استیبل کوین Bancor را معرفی می کند که به حل مشکلات مربوط به نوسانات در نقدینگی کمک می کند. این استخر همچنین نیاز به توکن‌های بومی برای وابستگی به BNT را از بین می‌برد. بنابراین، از استخرهای نقدینگی با توکن های BNT، توکن های ETH یا EOS و استیبل کوین USDB پشتیبانی می کند.

• Convexity؛ این استخر، یک استخر غیرمتمرکز نقدینگی است که پایه ای کلی برای توکن ها یا قراردادهای اختیار معامله رمزگذاری شده ERC-20 ارائه می دهد. این پروتکل از کاربران در ایجاد قراردادهای اختیاری وثیقه و به دنبال فروش آنها به عنوان توکن پشتیبانی می کند. پلتفرم Convexity نسبتاً جدید است و تسهیلات بیمه نقدینگی، تضمین امنیت و اطمینان را برای تامین کنندگان نقدینگی و معامله گران جدید فراهم می کند.

• DeversiFi؛ این استخر نیز یکی از سریعترین استخرهای نقدینگی ارزهای دیجیتال است. این صرافی غیرمتمرکز بالاترین تراکنش در هر ثانیه را ارائه می دهد که تا 9000 تراکنش متغیر است. DeversiFi از یک موتور مقیاس‌بندی لایه 2 برای ارائه سرعت تراکنش بالای خود استفاده می‌کند. قابلیت های قابل توجه DeversiFi شامل پشتیبانی از ادغام نقدینگی در کنار کارمزدهای مبادله ای نزدیک به صفر به دلیل سرعت تراکنش است.

راستی! برای دریافت مطالب جدید در کانال تلگرام یا پیج اینستاگرام عضو شوید.

ضرر ناپایدار چیست و چه تاثیری در پروتکل‌های دیفای دارد؟

گر با دیفای و پروژه‌های مربوط به آن مانند استخر نقدینگی در AMM چیست؟ صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) آشنا باشید، به‌احتمال زیاد اصطلاح ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss را شنیده‌اید؛ اما سوالاتی که مطرح می‌شود این است که «اساسا چرا ضرر ناگهانی وجود دارد؟» یا «آیا با تهیه نقدینگی برای استخرها ممکن است ضرر کنیم؟» اما واقعا ضرر ناپایدار چیست ؟ در این مقاله به تعریف این مفهوم و نحوه وقوع، نحوه محاسبه می‌پردازیم.

ضرر ناپایدار چیست؟

صرافی‌های غیرمتمرکزی مانند سوشی سواپ، پنکیک سواپ یا یونی سواپ دارای حجم معاملات و نقدینگی زیاد هستند. این پروتکل‌های دیفای به کسانی که منابع مالی دارند، اجازه می‌دهند به یک بازارساز (Market Maker) تبدیل شوند و از کارمزد معاملات درآمد کسب کنند. دموکراتیک و غیرمتمرکز کردن بازارسازی، زمینه بروز فعالیت‌های اقتصادی را بدون اصطکاک زیاد در فضای کریپتو ایجاد کرده است. باید بگوییم وجود ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) به‌خاطر ویژگی ذاتی در طراحی این بازارها است. پس اگر بخواهیم با وجود مفهوم زیان ناپایدار برای این پلتفرم‌ها نقدینگی مورد نیاز را تامین کنیم، چه چیزهایی را باید بدانیم؟

ضرر ناپایدار زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت فعلی توکن‌های شما در مقایسه با زمانی که آنها را در استخر نقدینگی گذاشته‌اید، کمتر باشد. اینجا منظور از ضرر، ارزش دلاری کمتر در زمان برداشت نسبت به زمان واریز است.

استخرهایی که دارایی‌های کمتری دارند و در محدوده قیمتی کوچک‌تری قرار می‌گیرند، کمتر در معرض زیان ناگهانی قرار می‌گیرند. به‌عنوان‌مثال استیبل کوین‌ها یا توکن‌های رپدشده (Wrapped Token)، در یک بازه قیمتی به‌نسبت محدودی باقی می‌مانند؛ در این حالت ریسک کمتری برای افت ارزش وجوه تامین کنندگان نقدینگی (Liquidity Providers) وجود دارد.

پس چرا با وجود احتمال زیان، تامین کنندگان همچنان به تهیه نقدینگی ادامه می‌دهند؟ در پاسخ به این سوال، می‌توان گفت که با کارمزد معاملات می‌توان ضررها را جبران کرد؛ حتی استخرهای Uniswap که ممکن است کاملا در معرض ضررهای ناگهانی قرار بگیرند، با کمک کارمزدها می‌توانند سودآور باشند.

در نسخه ۲ یونی سواپ به هر تامین‌کننده نقدینگی، ۰.۳ درصد سود از هر معامله تعلق می‌گیرد. حتی اگر استخری به‌شدت در معرض ضرر ناپایدار باشد اما حجم معاملات زیادی در آن انجام شود، تامین نقدینگی آن سودآور خواهد بود. زیان ناپایدار به عوامل مختلفی از جمله استخر، دارایی‌های سپرده‌گذاری‌شده، پروتکل و حتی شرایط بازار بستگی دارد.

ضرر ناگهانی چگونه به‌وجود می‌آید؟

برای درک بهتر ضرر ناپایدار، باید در ابتدا بازارسازهای خودکار (AMM) و نقش آربیتراژ کنندگان را بشناسیم. میان بازارسازهای خودکار و بازارهای خارجی اتصالی وجود ندارد؛ اگر قیمت توکن‌ها در بازارهای خارجی تغییر کنند، AMM نمی‌تواند به‌صورت خودکار قیمت را تعدیل کند. در اینجا معامله‌گران آربیتراژی وارد می‌شوند و دارایی‌هایی که زیر قیمت هستند را می‌خرند و دارایی‌هایی با قیمت بالاتر را می‌فروشند. این روند تا جایی که قیمت مارکت میکرها با قیمت بازارهای خارجی برابر شود، ادامه خواهد داشت. در این فرآیند، سود آربیتراژ کننده از جیب تامین‌کنندگان نقدینگی (LP) به‌دست می‌آید که به آن، ضرر ناپایدار می‌گویند. برای درک بهتر، با یک مثال به ادامه بحث می‌پردازیم.

آلیس یک اتر (ETH) و ۱۰۰ استیبل کوین دای (DAI) را در استخر نقدینگی وارد می‌کند. در این بازارساز خودکار خاص، جفت توکن واریز شده باید ارزشی برابر داشته باشند؛ یعنی برای مثال اگر قیمت اتریوم در زمان واریز برابر با ۱۰۰ دای باشد، بنابراین باید ۱۰۰ دای به همراه ۱ اتر در استخر واریز شود؛ بدین ترتیب ارزش دلاری سپرده آلیس در این مثال، برابر با ۲۰۰ دلار خواهد بود.

در این مثال، در مجموع ۱۰ ETH و ۱۰۰۰ DAI در استخر وجود دارد که توسط سایر LPها تامین شده است؛ بنابراین سهم آلیس از استخر ۱۰ درصد و کل نقدینگی این استخر ۱۰,۰۰۰ دلار است.

خب حالا فرض کنید قیمت اتر به ۴۰۰ دای افزایش یافته است؛ معامله‌گران آربیتراژی تا زمانی که نسبت قیمتی به حالت عادی برسد، به استخر دای اضافه کرده و اترها را از آن خارج می‌کنند. به یاد داشته باشید، AMMها دفتر سفارش ندارند و تنها نسبت بین آن‌ها در استخر، قیمت دارایی‌های موجود در استخر را تعیین می‌کند. برای این که نقدینگی در استخر ثابت و به میزان ۱۰,۰۰۰ دلار باقی بماند، نسبت دارایی‌های موجود با توجه به قیمتشان در حال تغییر هستند.

اگر قیمت ETH معادل ۴۰۰ دای باشد، نسبت بین میزان ETH و DAI در استخر تغییر کرده است؛ همان‌طور که گفتیم، به‌خاطر آربیتراژ معامله‌گران، اکنون ۵ اتر و ۲۰۰۰ دای در استخر وجود دارد.

حالا آلیس می‌خواهد سرمایه خود را برداشت کند؛ باتوجه‌به سهم ۱۰ درصدی آلیس از استخر، او می‌تواند ۲۰۰ دای، ۰/۵ اتر و در مجموع ۴۰۰ دلار دریافت کند. او از زمان سپرده‌ کردن توکن‌ها که ۲۰۰ دلار ارزش داشته‌اند، سود خوبی به‌دست ‌آورده است. اگر او ۱ اتر و ۱۰۰ DAI خود را نگهداری یا هودل کرده بود، چه اتفاقی می‌افتاد؟ ارزش آن مساوی با ۵۰۰ دلار می‌شد؛ این اختلاف قیمت، هزینه‌ای است که به آربیتراژ کننده بابت خرید و فروش DAI و ETH‌ پرداخت کرده است.

وضعیت آلیس با نگهداری یا هودل (Hodl) به‌جای وارد کردن سرمایه‌اش در استخر، بهتر خواهد بود. این اختلاف میان هودل کردن و تامین مالی استخر را زیان ناپایدار می‌گویند. باتوجه‌به سپرده نسبتا کم آلیس، ضرر او نیز چندان قابل توجه نیست. با این حال، او باید مراقب باشد؛ زیرا ضرر ناپایدار می‌تواند منجر به خسارات زیادی به بخش قابل توجهی از سپرده اولیه‌اش وارد کند.

در مثال بالا، کارمزد معاملات برای آلیس به‌عنوان تامین‌کننده نقدینگی، در نظر گرفته نشده است. در بسیاری از موارد، درآمد حاصل از کارمزد تراکنش‌ها، ضررها را جبران و تامین نقدینگی را سودآور می‌کند. با تمام این توضیحات، بسیار ضروری و مهم است که قبل از تامین نقدینگی برای یک پروتکل دیفای، مفهوم زیان ناپایدار را درک کرده باشید.

محاسبه ضرر ناپایدار

تا به اینجا متوجه چگونگی زیان ناگهانی شدیم. اما این ضرر چه‌قدر است؟ برای محاسبه ضرر ناپایدار، آن را با رسم نمودار توضیح می‌دهیم. توجه داشته باشید در رسم این نمودار، کارمزد معاملات در نظر گرفته نشده است.

خلاصه آن چیزی که نمودار درباره مقایسه ضرر و هودل به ما می‌گوید، به‌صورت زیر است:

تغییر ۱/۲۵ برابری قیمت = ۰/۶ درصد ضرر
تغییر ۱/۵ برابری قیمت = ۲ درصد ضرر
تغییر ۱/۷۵ برابری قیمت = ۳/۸ درصد ضرر
تغییر ۲ برابری قیمت = ۵/۷ درصد ضرر
تغییر ۳ برابری قیمت = ۱۳/۴ درصد ضرر
تغییر ۴ برابری قیمت = ۲۰ درصد ضرر
تغییر ۵ برابری قیمت = ۲۵/۵ درصد ضرر

ریسک تامین نقدینگی در AMM

صادقانه بگوییم، زیان ناپایدار چیز عجیب و بزرگی نیست. این زیان تنها زمانی به‌وجود می‌آید که بخواهید رمز ارزهایتان را از استخر نقدینگی خارج کنید و البته همین ضرر نیز بیشتر اوقات با درآمد حاصل از کارمزدها جبران می‌شود.

هنگام واریز به بازارسازهای خودکار بسیار مراقب باشید؛ همان‌طور که گفتیم، بعضی از استخرها بیشتر از بقیه در معرض زیان هستند. یک قاعده ساده را باید در نظر داشته باشید که هرچه دارایی‌های استخر بی‌ثبات‌تر باشند، احتمال این که در معرض ضرر ناپایدار قرار بگیرید، افزایش می‌یابد. برای این که بتوانید بازده مورد نظرتان را با ریسک احتمالی تخمین بزنید، بهتر است با مبلغ کم شروع کنید.

توصیه دیگری این است که سراغ بازارسازهای خودکاری بروید که امتحان خود را پس داده‌اند. دیفای این امکان را به همه داده است که برای AMMهای موجود فورک مورد نظر خود را بسازند و در آن تغییرات دهند (فورک در بازارسازهای خودکار به معنی ایجاد یک نسخه جدید از پلتفرم، با آپدیت‌ها و ادیت‌هایی است که باعث بهبود عملکرد آن نسبت به نسخه اصلی می‌شوند). این کار باعث می‌شود با وجود باگ، سرمایه‌ها در معرض خطر قرار بگیرند و برای همیشه در AMM گیر کنند. اگر استخری اعلام می‌کند بازدهی بالا و غیرمعمولی به سپرده‌ها می‌دهد، احتمالا در جایی اشکالی وجود دارد و ریسک این پروژه بسیار زیاد است.

جمع‌بندی

ضرر ناپایدار چیست ؟ زیان ناگهانی یا “Impermanent Loss” یکی از اصول پایه در بازارسازهای خودکار یا صرافی‌های غیرمتمرکز است. کسانی که می‌خواهند نقدینگی استخری را تامین‌کنند باید با این مفهوم آشنا باشند و بتوانند آن را در استراتژی خود محاسبه کنند. به طور خلاصه اگر قیمت دارایی از زمان سپرده‌گذاری تغییر کند، LP با زیان ناپایدار روبرو خواهد شد. در این مقاله سعی کردیم با ارائه مثال، به تعریف و نحوه به‌وجود آمدن ضرر ناپایدار اشاره کنیم و میزان تغییر آن را در نوسانات قیمتی نشان دادیم.

بازارساز خودکار چیست؟

بازارساز خودکار که در انگلیسی Automated market maker یا به اختصار AMM نامیده می شود مانند یک ربات است که قیمت دو دارایی را اعلام می کند که برخی از آن ها از فرمول های ساده ای استفاده می کنند مثل یونی سواپ(UniSwap) و برخی فرمول های پیچیده ای دارند مثل کرو(Curve) و بلنسر(Balancer).

در واقع می توان گفت که AMMها، یک نوع پروتکل صرافی غیر متمرکز(DEX) هستند که بر اساس قوانین و فرمول های ریاضی دارایی ها را قیمت گذاری می کند. بنابراین بر خلاف صرافی های سنتی که از دفتر فروش بهره می گیرند، AMMها برای قیمت گذاری از الگوریتم استفاده می کنند که فرمول های بازارسازها در هر پروتکلی فرق دارد. مثلا یونی سواپ از معادله ی x*y=k استفاده می کند؛ بقیه ی بازارسازها هم با توجه به هدفی که دارند از فرمول های متفاوتی استفاده می کنند اما شباهت همه ی آن ها در این است که قیمت ها را به صورت الگوریتمی به دست می آورند.

استفاده از بازارساز خودکار

با توجه به این که بازار ساز های سنتی توسط شرکت های بزرگ و استراتژی پیچیده انجام می شود، بازار ساز ها می توانند در دفتر سفارشات صرافی، قیمت مناسب و قیمت پیشنهادات خرید و فروش نزدیکی به دست آورند. در واقع بازار ساز خودکار، این مراحل را غیر متمرکز می کند و این امکان را به وجود می آورد تا هر کسی از طریق بلاک چین یک بازار( استخر نقدینگی) ایجاد کند. استفاده از بازار ساز های خودکار باعث رشد چشم گیر DeFi یا همان حوزه ی امور مالی غیر متمرکز شده است. چرا که استفاده از بازار ساز های خودکار ساده و آسان هستند و می توان بدون نیاز به اعتماد به طرف مقابل، معامله کرده و همچنین به یک تامین کننده ی نقدینگی در استخر لیکوئیدیتی تبدیل شد. بدین ترتیب باعث می شود هر کسی در صرافی به یک سازنده ی بازار یا market maker تبدیل شده و با تامین نقدینگی و دریافت کارمزد، سود کسب کند. گفتیم که بازار ساز های خودکار در فضای DeFi یا همان سیستم مالی غیر متمرکز جایگاه ویژه ای پیدا کرده اند که تاثیر آن را می توان در اتریوم و سایر پلتفرم های هوشمند مانند اسمارت چین و بایننس مشاهده کرد چرا که رشد خوبی داشته اند. در پی این تغییرات ییلد فارمینگ هم محبوبیت زیادی پیدا کرده و به یک روش محبوب برای توزیع توکن تبدیل شده همچنین توکن BTC در اتریوم رشد یافته و حجم وام های بدون وثیقه یا فلاش به مقدار چشم گیری بالا رفته است. در این میان یونی سواپ که بازار ساز خودکار محبوبی به شمار می رود در میدان کاربران بالا و نقدینگی بالا و رقابت با صرافی های سنتی پیشتاز بوده است؛ در ادامه ی مطلب درباره ی نحوه ی کار بازار ساز های خودکار صحبت خواهیم کرد.

نحوه ی کار بازارساز خودکار

اساس کار بازار ساز های خودکار شبیه معاملات دفتر فروش است و با جفت ارز معامله می شود. در واقع شما برای انجام معامله به معامله گری نیاز ندارید و با یک قرارداد هوشمند ارتباط می گیرید و برای شما بازار سازی می کند. برخلاف صرافی های غیر متمرکز مبتنی بر سفارشات که معاملات را مستقیماً بر روی والت ها انجام می دهند(Binance Dex) بازار ساز های خودکار همتا به همتا نیستند بلکه همتا به قرارداد هستند به این معنی که در این معاملات نیازی به شناخت طرف مقابل نیست و معاملات بین کاربران و قرارداد ها اتفاق می افتد و با توجه به این که در معامله شخصی در مقابل وجود ندارد، سیستم طبق فرمول ها، قیمت را تعیین می کند. پس هیچ دفتر فروش و در پی آن هیچ سفارشی در بازار ساز خودکار وجود ندارد اما سوال پیش می آید وقتی در معاملات در طرف مقابل شخصی وجود ندارد پس نقدینگی چگونه تامین می شود؟

بازارسازی و نقدینگی توسط کاربرانی تامین می شود که به آن ها تامین کنندگان نقدینگی یا LP می گویند.

تعریف استخر نقدینگی در بازار ساز های خودکار

LP ها یا تامین کنندگان نقدینگی بودجه ای را به استخر های نقدینگی تزریق می کنند و در مقابل این کار به خاطر معاملات انجام شده در پروتکل به علت وجود نقدینگی کارمزد دریافت می کنند؛ مقدار این کارمزد ها توسط پروتکل ها تعیین می شود برای مثال ورژن یونی سواپ، ۰.۰۳ درصد کارمزد را از معامله گران دریافت کرده و به تامین کنندگان نقدینگی می دهد. البته همان طور که گفته شد این مقدار ممکن است در پروتکل های دیگر بیشتر باشد، زیرا هر چه کارمزد دریافتی بیشتر باشد تامین کنندگان نقدینگی بیشتری برای تزریق نقدینگی به استخر نقدینگی جذب می شوند. موضوعی که باعث اهمیت وجود نقدینگی شده است این است که هر چه نقدینگی در بازار ساز های خودکار بیشتر باشد امکان سفارشات بزرگتر(slipage) کمتر می شود. یعنی هر چه نقدینگی استخر بیشتر باشد، سفارشات در تناسب فرمول قیمت گذاری بازارسازهای خودکار مربوط، تغییر کمتری ایجاد خواهد کرد. پس همین امر نیز سبب تشویق تامین کنندگان نقدینگی می شود. با همه ی تعاریفی که از مزایای بازار ساز های خودکار شد این سوال به وجود می آید که آیا در این بازار ضرر هم اتفاق می افتد؟ بنابراین به تشریح اصطلاح دیگری در این زمینه می پردازیم.

ضرر ناپایدار(Impermanent Loss)

اگر پس از واریز نقدینگی به استخر با گذشت زمان نسبت قیمت توکن های سپرده شده تغییر کند، ضرر نا پایدار اتفاق افتاده است. بنابراین هر چه تغییر بزرگ تر باشد، ضرر نا پایدار هم بزرگ تر است؛ همچنین اگر نسبت قیمت توکن ها کوچک تر باشد، ضرر نا پایدار هم نا چیز خواهد بود. به همین خاطر بازار ساز های خودکار با جفت توکن های دارای ارزش مشابه بهتر عمل می کنند مثل استیبل کوین. با توجه به آنچه که گفته شد اگر نسبت تغییرات قیمت توکن ها چشمگیر باشد، تامین کنندگان نقدینگی انگیزه ای برای تزریق نقدینگی به استخر نخواهند داشت. استخر های یونی سواپ ضرر ناپایدار داشته و به خاطر کارمزد هایی که تامین کنندگان نقدینگی می گیرند، همچنان سود آوری داشته اند.

معایب بازارساز خودکار

از دیگر عیب های بازارسازهای خودکار می توان به باگ ها، قیمت گذاری های نامناسب و ضرر های موقت اشاره کرد.

با وجود ویژگی های مثبت زیادی که AMM ها دارند، خطرات و محدودیت هایی نیز داشته اند از جمله هک ها و آسیب پذیری هایی که یونی سواپ و بالانسر از آن ها بی تاثیر نبوده اند و گاهی باعث سرقت سرمایه ی ارائه دهندگان نقدینگی به دلیل تعاملات پیچیده ی حاکم بر قرارداد های هوشمند، شده اند. پیش تر گفته شد که استراتژی معاملاتی معامله گران توسط کاربران دیگر قابل مشاهده هستند همین امر سبب می شود گاهی سایر افراد از کاربران معتبر سوء استفاده کنند. با وجود این که بازارسازهای خودکار از فرمول های ریاضی بهره می گیرند اما به تنهایی و بدون استفاده از صرافی های سنتی قادر به نمایش وضعیت بازار نیستند. بنابراین وجود معامله گران آربیتراژ برای اصلاح قیمت گذاری دارایی ها درAMM ضروری هستند ولی همین امر سبب ضرر های موقت در بسیاری از پلتفرم ها می شوند. پس با این شرایط معامله گران آربیتراژ باعث تعادل در قیمت شده و از این طریق سود کسب می کنند اما این سود از طریق ارائه دهندگان نقدینگی تامین می شود. در صورتی که نوسانات بازار زیاد باشد، ارائه دهندگان نقدینگی ممکن است سرمایه ی اصلی خود را از دست بدهند اما این شرایط همیشگی نیست چرا که ممکن است عکس این قضیه هم اتفاق بیفتد. با وجود این که اقداماتی برای اصلاح شرایط صورت گرفته اما حجم معاملات و نقدینگی AMM ها همچنان در مقایسه با صرافی های بزرگ متمرکز ناچیز است.

جمع بندی

با توجه به آن چه که گفته شد می توان این گونه مطلب را جمع بندی کرد که با توجه به این که بازارسازهای خودکار از ارکان اصلی فضای دیفای هستند باعث می شوند هر کسی بتواند یک بازار یکپارچه و کارآمد را ایجاد کند. با وجود این که AMMها در مقابل صرافی های دارای دفتر سفارشات محدودیت هایی دارند اما تکنولوژی قابل ارزشی هستند، چون بازار ساز های داخلی کار هستند با وجود طرحی زیبایی که دارند مثل یونی سواپ و کرو، هنوز محدودیت ها و نواقصی دارند که امیدواریم با تکنولوژی پیشرفته در آینده به حل مشکلات و محدودیت ها پرداخته و این پیشرفت ها باعث کاهش کارمزدها، اصطکاک کمتر و در نتیجه نقدینگی بیشتر برای کاربران دیفای شود.

استخر نقدینگی در دیفای چیست و چگونه کار می کند؟

استخر نقدینگی یکی از فناوری های بنیادی موجود در اکوسیستم دیفای (DeFi) است. استخرهای نقدینگی بخشی اساسی از بازارسازهای خودکار (AMM) ، پروتکل های وام ، بیمه های زنجیره ای و بازی های مبتنی بر بلاکچین هستند.

ایده این فناوری کاملاً ساده است. استخر نقدینگی اساساً وجوهی است که در یک انبوه دیجیتالی بزرگ جمع آوری می شود. اما می توان با این وجوه چه کاری انجام داد؟

معرفی

امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) انقلابی در فعالیتهای موجود ایجاد کرده است. اکنون حجم معاملات صرافی های غیرمتمرکزبه طور معنی داری می تواند با صرافی های متمرکز رقابت کند. از دسامبر سال ۲۰۲۰ ، تقریباً ۱۵ میلیارد دلار دارایی در پروتکل های DeFi قفل شده است.

اما چه چیزی این همه گسترش و پیشرفت را ممکن می کند؟ یکی از فن آوری های اساسی در پس همه این پیشرفت ها ، استخر نقدینگی است.

استخر نقدینگی چیست؟

استخر نقدینگی مجموعه وجوهی است که در یک قرارداد هوشمند قفل شده است. استخرهای نقدینگی برای تسهیل معاملات غیرمتمرکز ، وام دهی و بسیاری از عملکردهای دیگر مورد استفاده قرار می گیرند که بعداً بررسی خواهیم کرد.

استخرهای نقدینگی ستون فقرات بسیاری از صرافی های غیرمتمرکز (DEX) مانند Uniswap هستند. کاربرانی که تامین کنندگان نقدینگی (LP) نامیده می شوند ، برای ایجاد بازار در استخر ، ارزهای مورد نیاز و نسبت جفت ارز آن را فراهم می کنند.

تامین کنندگان نقدینگی در ازای تأمین وجوه و متناسب با سهم خود از کل نقدینگی ، از معاملاتی که در استخر اتفاق می افتد ، کارمزد می گیرند. از آنجا که هرکسی می تواند تأمین کننده نقدینگی باشد ، بازارسازهای خودکار یا AMM ها بازار را استخر نقدینگی در AMM چیست؟ استخر نقدینگی در AMM چیست؟ در دسترس همه قرار داده اند.

یکی از اولین پروتکل هایی که از استخرهای نقدینگی استفاد کرد ، Bancor بود. اما مفهوم استخر نقدینگی با محبوبیت Uniswap مورد توجه بیشتری قرار گرفت. برخی دیگر از صرافی های معروف که از استخرهای نقدینگی در اتریوم استفاده می کنند، عبارتند از: سوشی سواپ ، کرو و بالانسر.

استخرهای نقدینگی چگونه کار می کنند؟

بازارسازهای خودکار (AMM) روند انجام کارها را تغییر داده اند. AMM ها نوآوری قابل توجهی هستند که امکان معاملات درون زنجیره ای و بدون نیاز به دفتر سفارش را فراهم می کنند و برای انجام معاملات به هیچ یک از طرفین به صورت مستقیم احتیاج نیست.

شما می توانید یک صرافی با دفتر سفارش را به صورت نظیر به نظیر تصور کنید ، جایی که خریداران و فروشندگان توسط دفتر سفارش به یکدیگر متصل می شوند. به عنوان مثال ، تجارت در Binance DEX نظیر به نظیر است زیرا معاملات مستقیماً بین کیف پول های کاربران انجام می شود. خرید و فروش با استفاده از AMM متفاوت است. می توانید معامله در AMM را به عنوان نظیر به قرارداد در نظر بگیرید.

هنگام انجام معامله در AMM ، شما طرف مقابلی در معامله ندارید. در عوض شما معامله را با نقدینگی موجود در استخر نقدینگی انجام می دهید. برای یک خریدار ، در آن لحظه خاص نیازی به فروشنده نیست و فقط لازم است که نقدینگی کافی در استخر وجود داشته باشد.

استخرهای نقدینگی برای چه مواردی استفاده می شوند؟

یکی از موارد استفاده استخرهای نقدینگی ، استخراج نقدینگی است. استخرهای نقدینگی اساس سیستم عامل های خودکار کسب بازده هستند. جایی که کاربران وجوه خود را به استخرهایی واریز می کنند که برای کسب بازده استفاده می شوند.

توزیع توکن های جدید یک مشکل بسیار رایج برای پروژه های رمزنگاری است. استخراج نقدینگی یکی از موفقیت آمیزترین رویکردها برای حل این مشکل بوده است. اساساً توکن ها با استفاده از یک الگوریتم بین کاربرانی توزیع می شوند که توکن های خود را در یک استخر نقدینگی قرار می دهند. سپس ، توکن های ضرب شده متناسب با سهم هر کاربر از استخر ، بین آن ها توزیع می شود.

می توانیم به نظرسنجی برای اتخاذ تصمیمات یک پروتکل نیز به عنوان یک مورد استفاده فکر کنیم. اگر وجوه در استخر جمع آوری شود ، شرکت کنندگان می توانند به دنبال رسیدن به یک هدف مشترک که برای پروتکل مهم می باشد، همکاری کنند.

از بخش های جدید DeFi ، می توان به بیمه در برابر ریسک قرارداد هوشمند اشاره کرد. بخش مهمی از اجرای این بیمه نیز توسط استخرهای نقدینگی تأمین می شود.

یکی دیگر از کاربردهای جالب توجه استخرهای نقدینگی ، استفاده از tranch است. این مفهوم از امور مالی سنتی گرفته شده و شامل تقسیم محصولات مالی بر اساس ریسک و بازده آنها است. همانطور که انتظار داشتید ، این ویژگی به تامین گنندگان نقدینگی اجازه می دهد تا مدل های ریسک و بازده سفارشی خود را انتخاب کنند.

همچنین ایجاد دارایی های مصنوعی در بلاکچین نیز به استخر نقدینگی متکی است.

ریسک های مربوط به استخرهای نقدینگی

اگر نقدینگی را برای AMMها تامین کنید ، باید از مفهومی به نام ضرر ناپایدار مطلع باشید. باید بدانید که هنگامی که نقدینگی به AMM واریز شود ، امکان کم شدن ارزش دارایی وجود دارد. اگر نقدینگی یک AMM را تأمین می کنید ، احتمالاً در معرض ضرر ناپایدار هستید. این ضرر گاهی اوقات می تواند کم باشد و گاهی اوقات می تواند بسیار زیاد باشد.

نکته دیگری که باید به خاطر بسپارید ، ریسک های قرارداد هوشمند است. وقتی وجوه خود را به یک استخر نقدینگی واریز می کنید ، این وجوه در اختیار استخر است. در حالی که از نظر فنی هیچ واسطه ای مالکیت وجوه شما را در دست ندارد ، اما می توان قرارداد هوشمند را متولی آن وجوه دانست.

همچنین مراقب پروژه هایی باشید که توسعه دهندگان اجازه تغییر قوانین حاکم بر استخر را دارند. گاهی اوقات ، توسعه دهندگان می توانند یک کلید مدیریتی یا برخی از دسترسی های مخصوص را در کد قرارداد هوشمند داشته باشند. این مسئله می تواند آنها را قادر به انجام کارهای مخربی مانند کنترل منابع مالی موجود در استخر کند.

سخن پایانی

استخر نقدینگی یکی از اصلی ترین فناوری های موجود در DeFi است. این استخرها معاملات غیرمتمرکز ، سیستم وام دهی ، کسب بازده و موارد دیگر را امکان پذیر می کنند. این قراردادهای هوشمند تقریباً در هر قسمت از DeFi تأمین می شوند و به احتمال زیاد ، در ادامه پیشرفت زیادی خواهند داشت.

مهندس بختیار آهنی

بختیار آهنی کارشناسی ارشد هوش مصنوعی، ۱۸ سال سابقه برنامه نویسی، هم بنیان گذار کریپتوتانگ و مدیرمسئول پایگاه تحلیلی کارآفرینان کردستان است.

۵ سال هست که تمام تمرکز خود را روی بازار رمزارزها گذاشتم و در حال توسعه کریپتوتانگ و ساخت یک پلتفرم تخصصی برای ارزیابی پروژه های رمزارزی هستم.